Voorbij de vlam kijken

Mentale gezondheid van kinderen en jongeren tijdens en na COVID-19

Tinca Polderman schetst een verontrustend beeld van de mentale gezondheid van jongeren tijdens de pandemie. Het onderzoek volgde duizenden kinderen en jongeren van 8 tot 18 jaar in zowel de algemene populatie als klinische populaties met psychische problemen. De resultaten tonen een aanzienlijke toename van internaliserende problemen zoals angst en depressie. Polderman licht toe: "Vooral angst en depressieve klachten bleven hoog, zelfs na het einde van de pandemie." Externaliserende problemen zoals agressie bleven daarentegen op eenzelfde niveau als voor de pandemie. Er werden geen grote verschillen in deze toename tussen jongens en meisjes gevonden, hoewel meisjes doorgaans hoger scoorden op internaliserende klachten, maar dat was ook vóór de pandemie.

Verder onderzoek nodig

De langetermijneffecten van de pandemie op de mentale gezondheid blijven een zorgpunt. Externe factoren, zoals de oorlog in Oekraïne en klimaatverandering, kunnen mogelijk bijdragen aan de verhoogde angstklachten, maar dit wordt nog verder onderzocht. Polderman benadrukt het belang van voortdurende monitoring en aanpassingen in beleid om de mentale gezondheid van kinderen en jongeren te waarborgen.

Teleurstellend

Amy van der Heijden en Anne Vos onderzochten in verschillende studies hoe communicatiecampagnes de naleving van maatregelen tijdens de pandemie konden beïnvloeden. Het eerste experiment, met meer dan 4.000 deelnemers, testte boodschappen over risico, sociale voordelen en empathie. De resultaten waren echter teleurstellend: geen van de strategieën had een significant effect op het naleven van de maatregelen. "Korte, eenmalige blootstelling lijkt niet genoeg om gedrag te veranderen," aldus Van der Heijden.

In vervolgstudies werd gekeken naar herhaling van boodschappen en de context van de communicatie, bijvoorbeeld in het hoger onderwijs. Hoewel er soms een effect werd gezien, zoals bij sociaal voordeel in laagrisicoscenario’s, bleef een sterk effect op naleving uit.

Vergeten 

De veldstudies toonden dat mensen eerder geneigd zijn eenvoudige gedragingen na te leven, zoals niezen in de elleboog, terwijl moeilijkere gedragingen zoals thuisblijven bij klachten minder succesvol werden nageleefd. Focusgroepen brachten aan het licht dat redenen zoals "vergeten" en "geen afstand willen houden van familie" veelgenoemde oorzaken waren voor het niet naleven van maatregelen.

De conclusie is dat gedragsverandering meer vraagt dan één enkele boodschap en dat handhaving en context een belangrijke rol spelen in de naleving van maatregelen.

Blijvende effecten

Elske Marra presenteert de bevindingen van het GOR-COVID-19 project, dat de impact van de pandemie op het fysieke, mentale en sociale welzijn van de Nederlandse bevolking in kaart brengt. Post-covid blijft een belangrijke zorg, met ongeveer 3% van de Nederlandse bevolking die langdurige klachten ervaart na een infectie. Naast fysieke klachten legt Marra de nadruk op de mentale gezondheid van jongeren: "Het aantal huisartsenconsulten voor suïcide onder jongeren blijft sinds 2021 zorgwekkend hoog.” Veel jongeren rapporteerden dat de coronaperiode mentaal erg zwaar voor hen was, wat blijvende effecten heeft op hun welzijn. 

Welzijnsmonitoring

Marra benadrukt het belang van continue monitoring van het welzijn ook buiten pandemieën om. "We moeten de lessen van deze pandemie gebruiken om beter voorbereid te zijn en onbedoelde neveneffecten van maatregelen te beperken," stelt Marra. Ze wijst erop dat welzijnsmonitoring een essentieel onderdeel moet worden van pandemische paraatheid.

BePrepared

Marijn de Bruin presenteert de inzichten van het BePrepared-consortium, dat gedrags- en sociale wetenschappen integreert in de voorbereiding op pandemieën. Hij benadrukt dat gedragswetenschappen vanaf het begin betrokken moeten zijn bij advisering in een pandemie om de negatieve impact van een pandemie te verminderen. "Gedragswetenschappen spelen een cruciale rol in zowel de voorbereiding als het herstel na een pandemie," aldus De Bruin. Zo kwam er bijvoorbeeld naar voren dat als een testlocatie op maximaal vijf minuten fietsafstand te bereiken was, de bereidheid tot testen ook daadwerkelijk werd vergroot.
 

Sleutelpersonen

Een van de belangrijkste projecten binnen het consortium onderzoekt de sociale infrastructuur in gemeenschappen. "Een sterke sociale infrastructuur helpt gemeenschappen om beter bestand te zijn tegen de gevolgen van een pandemie," legt De Bruin uit. Sleutelpersonen in de gemeenschap spelen hierin een essentiële rol, omdat zij kunnen helpen met informatieverspreiding en het signaleren van problemen.

Daarnaast pleit De Bruin voor het verplicht integreren van gedragswetenschappelijke toetsen in beleidsontwikkeling, net zoals juridische en financiële toetsen verplicht zijn. "Een verplichte gedragstoets kan helpen om beleid effectiever te maken," concludeert hij. 

Afsluiter

De sessie over sociaal-maatschappelijke dynamiek maakt duidelijk dat pandemieën niet alleen een medische uitdaging vormen, maar ook diepe sporen nalaten in de samenleving. Of het nu gaat om de blijvende mentale effecten op jongeren, de noodzaak van effectieve communicatie, of de impact van post-covid: het is duidelijk dat de lessen van deze pandemie van onschatbare waarde zijn voor toekomstige crises. "We moeten ‘voorbij de vlam kijken’, verder kijken dan de acute fase," zoals Marra treffend stelt, "en ons voorbereiden op wat er nog komen gaat. Communicatie is niet een wondermiddel dat ervoor zorgt dat mensen maatregelen naleven. Maar het is wel een essentieel middel in het verloop van een pandemie."

• De presentaties zijn beschikbaar op de website van ZonMw Congres van pandemie naar pandemisch paraat | ZonMw